Tính đến năm 2014, Nghệ An có 616 cửa hàng xăng dầu, trong đó có một số đầu mối lớn là Công ty TNHH MTV Xăng dầu Nghệ An, PV Oil,  Công ty xăng dầu Quân đội… Trong đó Công ty TNHH MTV Xăng dầu Nghệ An chiếm hơn 50% thị phần bán ra trên địa bàn tỉnh, với 69 cửa hàng, 200 đại lý;  hơn 40% thị phần còn lại thuộc về các đầu mối và  DNTN khác. Số thuế Công ty Xăng dầu Nghệ An nộp tại Nghệ An năm 2013 đạt 157,3 tỷ đồng, năm 2014 nộp thuế 175,1 tỷ đồng. Sở dĩ số thuế của công ty này lớn là ngoài sản lượng, doanh thu lớn thì công ty có đầy đủ hóa đơn nhập khẩu và xuất bán, từ đó cơ quan thuế thu được số thuế nói trên. Kế hoạch năm 2015, Tổng Công ty Petrolimex giao cho Công ty TNHH MTV Xăng dầu Nghệ An nộp số thuế 392 tỷ đồng, điều đó cho thấy nguồn thu thuế từ xăng dầu chiếm tỷ trọng đáng kể trong thu ngân sách của Nghệ An. Số thuế này cũng cho thấy hơn 40% thị phần còn lại của thị trường xăng dầu Nghệ An cần thu được một số thuế  khá lớn. 

 

Kiểm tra công tơ đo xăng dầu ở Diễn Ngọc (Diễn Châu).

 

Điều dễ nhận thấy, là khách hàng mua xăng hầu như không lấy hóa đơn, nhất là khách hàng đi xe máy và ô tô cá nhân. Trong khi đó lượng xăng dầu tiêu thụ mỗi năm rất lớn, không thể tính đếm được và các cửa hàng xăng dầu mọc lên ngày một nhiều. Một số địa bàn như TP. Vinh hiện có 40 cửa hàng, TX. Hoàng Mai 36 cửa hàng, Yên Thành 58, Quỳnh Lưu 79, Tân Kỳ 48 cửa hàng…  và mỗi một cửa hàng là một DNTN.  Tuy khách hàng không lấy hóa đơn song cơ sở để tính thuế đối với các công ty, cửa hàng xăng dầu này vẫn dựa trên hóa đơn, chứng từ, dựa vào sự kê khai của doanh nghiệp trên cơ sở các cửa hàng này khấu trừ đầu ra đầu vào. Sau khi khấu trừ, nếu kết quả “dương” thì mới phải nộp thuế, còn âm thì cửa hàng không phải nộp thuế.  Câu hỏi đặt ra là tại sao khách hàng không lấy hóa đơn nhưng các cửa hàng vẫn có hóa đơn để kê khai với cơ quan thuế và chứng từ vẫn đầy đủ.

 

Câu trả lời là các cửa hàng xăng dầu có thể xin hóa đơn đầu vào, viết khống hóa đơn đầu ra, bên cạnh đó hóa đơn thừa có thể xẩy ra nguy cơ là bán cho các doanh nghiệp khác, từ đó việc kiểm soát hóa đơn càng khó khăn và tạo thêm cơ sở cho các doanh nghiệp khác (những doanh nghiệp lấy hóa đơn) để khấu trừ với cơ quan thuế, gây thất thu thuế nhà nước. Chị Nguyễn Thị Nhung - kế toán một công ty xây dựng ở phường Hưng Bình - TP. Vinh vẫn thường xin hóa đơn xăng dầu về cho công ty khi kết hợp đổ xăng,  đổ 500 ngàn đồng thì xin ghi hóa đơn 2 triệu đồng chẳng hạn; chị cho hay cũng phải căn cứ vào số xe máy của công ty để xin hóa đơn cho hợp lệ, nếu xin nhiều quá không hay, nhưng xin lúc nào cũng được, bởi các cửa hàng cũng cần có khách xin hóa đơn để hợp thức đầu ra. Ngay cả một số cơ quan hành chính sự nghiệp cũng đi xin hóa đơn xăng dầu về để khấu trừ đầu vào cho những chi phí không hợp lý.

 

Diễn Châu hiện có 42 doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu với 75 cửa hàng, trong đó có nhiều doanh nghiệp bán buôn như DNTN Thanh Ngũ, DNTN Sáu Hằng, DNTN Thuận Thành… Số thuế thu được từ 42 doanh nghiệp này năm 2013 là 965.269.745 đồng, năm 2014 là 1.348.284.151 đồng, như vậy bình quân một doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu ở Diễn Châu nộp 22 triệu đồng (năm 2013) và 32 triệu đồng (năm 2014). Tìm hiểu kỹ hơn được biết, đối với các doanh nghiệp bán buôn như Thanh Ngũ, Sáu Hằng… số thuế cũng không lớn: năm 2014 số thuế thu được của DNTN Thanh Ngũ là 230,2 triệu đồng, DNTN Sáu Hằng là 193,17 triệu đồng, DNTN Thuận Thành 152,52 triệu đồng. Một số doanh nghiệp còn có phương tiện vận tải riêng. Qua các con số trên có thể thấy rằng, các DN này  mặc dù là đại lý đầu mối, nhưng số thuế quả là còn khiêm tốn. 

 

 

Ở TP. Vinh, hiện có 40 cửa hàng kinh doanh xăng dầu, trong đó  Chi cục Thuế Vinh quản lý 12 doanh nghiệp, 11 cửa hàng xăng dầu, số thuế thu năm 2014 là 21,5 tỷ đồng. Theo Chi cục trưởng Chi cục Thuế Vinh – ông  Phan Văn Việt,  thì thất thu thuế biểu hiện ở các cửa hàng xăng dầu tư nhân do khách hàng không lấy hóa đơn và cần có giải pháp để chấn chỉnh tình trạng này.

 

 Tình trạng thất thu thuế kinh doanh xăng dầu còn do một nguyên nhân sâu xa nữa là thực trạng buôn lậu xăng dầu trên biển vẫn khá phổ biến (như đêm 24/11/2014, trên vùng biển Nghệ An, Cảnh sát biển Việt Nam đã bắt được tàu Tân Xuân 36, do ông Ngô Đức Thắng trú tại huyện Nghi Lộc làm thuyền trưởng, chở 300m3 dầu DO. Thuyền trưởng không chứng minh được nguồn gốc hợp lệ của số dầu trên). Thực trạng buôn lậu xăng dầu trên biển được giải thích là một số tàu lớn nhập lậu từ các quốc gia có xăng dầu giá rẻ sau đó phân chia trên biển cho các tàu nhỏ để vận chuyển vào bờ. Nghệ An hiện cũng có hàng chục tàu có cột bơm dầu bán xăng dầu trực tiếp cho các tàu cá trên biển (năm 2012 thống kê có 27 tàu bán xăng dầu trên sông, biển). Và nếu các DN kinh doanh xăng dầu ở đất liền mua được lượng hàng này thì giá rẻ hơn rất nhiều, bởi không phải nộp 35% thuế nhập khẩu, bên cạnh đó có thể bán lại cho các đại lý, cửa hàng với giá cạnh tranh, từ đó khiến cho thị trường không công bằng. Trao đổi với ông Hồ Xuân Quyết - Kế toán của Công ty Xăng dầu Nghệ An, được biết: “Trước đây tại vùng biển, lượng xăng dầu công ty bán ra cho các cửa hàng, cột dầu lên tới 600 - 700m3, thị phần của Công ty Xăng dầu Nghệ An chiếm đến 80%, song bây giờ chỉ còn không dưới 20%”. 

 

Xăng dầu của Công ty Xăng dầu Nghệ An không tiếp cận được với vùng biển để cung cấp cho các tàu cá. Vậy các tàu cá mua dầu ở đâu? Anh Nguyễn Văn Nam - một  chủ tàu ở bến cá Lạch Vạn (Diễn Châu) cho biết: Chúng tôi không mua dầu của Nhà nước vì họ không cho nợ. Các cửa hàng khác ở bến cá cho nợ, mỗi chuyến đi biển hết ba bốn chục triệu tiền dầu, khi đi biển về bán cá xong họ mới thu nợ. Và cũng vì được các cửa hàng này cho nợ, nên tàu cá lúc nào cũng phải mua dầu của họ. Lý giải về  20% sản lượng của Công ty Xăng dầu Nghệ An bán cho các đại lý tại bờ biển, nhiều người cho biết do các cửa hàng này vẫn phải “hợp tác” với Công ty Xăng dầu Nghệ An để có hóa đơn. 

 

Trao đổi với ông Lê Hà Dũng - Phó Cục trưởng  Cục Thuế Nghệ An về tình trạng này, ông Dũng cho biết: Do khách hàng không lấy hóa đơn nên các cửa hàng xăng dầu cuối ngày họ thường viết một hóa đơn chung để kê khai với cơ quan thuế. Cái khó của cơ quan thuế là chưa xác định được chính xác sản lượng bán ra nhập vào của các cửa hàng. Hiện số thuế thất thu chưa tính đếm được song biểu hiện thất thu là có.

 

Khách hàng đi xe máy thường không lấy hóa đơn khi mua xăng.

 

 

Hiện nay, với 616 cửa hàng kinh doanh xăng dầu, Nghệ An có khoảng 1.500 vòi cấp phát xăng, dầu, trong đó có nhiều chủng loại cột xăng, dầu khác nhau của các hãng chủ yếu nhập khẩu Tasuno Nhật Bản, Ene, ND, AT (Hàn Quốc) và một số được lắp ráp tại Việt Nam. Theo ông Phan Ngọc  Quang - Chi cục trưởng Chi cục Tiêu chuẩn đo lường chất lượng - Sở KH và CN Nghệ An thì  tất cả các loại cột  đo xăng dầu ở các cửa hàng xăng dầu  luôn luôn tồn tại 1 đến 2 loại đồng hồ tổng tích lũy. Nhưng các loại công tơ dù điện tử hay cơ đều sản xuất số lượng lưu tối đa trên màn hình hiển thị là 8 chữ số điện tử với con số 9.999.999 lít. Đây là một con số rất có ý nghĩa để có thể quản lý được lượng hàng bán ra, đồng thời từ trước đến nay các cửa hàng cũng đã sử dụng bảng số này để giao ca, để quản lý người bán.

 

Đối với đồng hồ loại Tasuno (đang khá phổ biến), sau khi đồng hồ tích lũy báo đủ số lít qui định, thì trên màn hình báo hiệu lỗi và chuyên gia của hãng phải nhập lại một mã số vào phần mềm để xóa số lít tích lũy cũ để trở về O và sau đó đồng hồ lại tiếp tục nhận số liệu mới nhất sau khi đã xóa. Đối với đồng hồ tích lũy hiển thị bằng điện tử, nguyên lý hoạt động là sau khi đồng hồ tổng điện tử đã đầy số lít qui định là 9.999.999 lít, thì phần mềm trở về 0 và đồng hồ tích lũy tiếp tục nhận tín hiệu mới. Còn đối với loại đồng hồ tích lũy cơ điện, số lượng mà đồng hồ có thể lưu được cũng là 9.999.999 lít, sau đó quay trở về 0 và tiếp tục nhận tín hiệu mới. 

 

Từ nguyên lý vận hành nói trên của tất cả các cột bơm, theo ông Phan Ngọc Quang - Chi cục trưởng Chi cục Tiêu chuẩn đo lường chất lượng thì vẫn có cách để quản lý sản lượng xăng dầu của các cửa hàng xăng dầu trên địa bàn, làm cơ sở tính doanh thu, thuế đó là niêm phong đồng hồ (công tơ) tổng đối với các loại cột đo xăng dầu trên toàn địa bàn. Hiện nay được sự chỉ đạo của Sở Khoa học & Công nghệ, Chi cục Tiêu chuẩn đo lường chất lượng cũng đã và đang quản lý các cột đo xăng dầu, chống gian lận trong đo lường xăng dầu để bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng. 

 

Giải pháp đã có, vấn đề là sự phối hợp của các ngành chức năng để niêm phong, quản lý được sản lượng xuất nhập của hàng hóa, thường xuyên duy trì được hoạt động của các đồng hồ tổng theo qui định, không cho các cửa hàng thay đổi kết cấu ban đầu của công tơ tổng, từ đó dẫn đến kết quả đo đếm sai lệch của đồng hồ tổng. Các doanh nghiệp đảm bảo các vị trí niêm phong, kẹp chì của cơ quan quản lý đối với đồng hồ tổng. Đối với ngành Thuế cần thực hiện quản lý công tơ tổng các cột đo xăng dầu sau khi đã niêm phong, lưu dữ liệu tình trạng niêm phong và phối hợp kiểm tra niêm phong khi có sửa chữa, hư hỏng.